فرش خاص هریس رقص سماع با شعری از مولانا وه وه که به دیدار تو چونم تشنه از گالری چارگوش 288

فرش هریس چله رقص سماع با شعری از مولانا وه وه که به دیدار تو چونم تشنه چندانکه ببینمت فزونم تشنه

مقدمه ای بر الهام و خلقت فرش سماع درویش

فرش ایرانی، فراتر از یک پوشش ساده، عرصه‌ای است برای تجلی هنر، فرهنگ و اندیشه. هر گره‌ای که بر تار و پود آن می‌نشیند، داستانی را روایت می‌کند؛ داستانی از تاریخ، باورها و احساسات مردمان این سرزمین. فرش هریس چله‌ای که در این تحلیل به آن می‌پردازیم، با طرح رقص سماع و شعری از مولانا، نه تنها زیبایی بصری را به نمایش می‌گذارد، بلکه شور و جذبه‌ی دیدار را در قالب نقش و رنگ به تصویر می‌کشد.

فرش ایرانی، به عنوان یکی از غنی‌ترین و اصیل‌ترین هنرهای تجسمی ایران، همواره بستری برای تجلی اندیشه‌ها، باورها و احساسات هنرمندان بوده است. در دوران معاصر، این هنر با رویکردهای نوآورانه و تلفیق با سایر هنرها، جلوه‌های بدیعی یافته است. یکی از این نمونه‌های برجسته، فرشی است که با الهام از رقص سماع و شعری از مولانا، اثری منحصر به فرد را خلق کرده است. در این نوشتار، به تحلیل و تفسیر این اثر هنری از جنبه‌های مختلف ادبی، هنری و فرهنگی می‌پردازیم.

 معرفی اثر:

فرش مورد بررسی، اثری معاصر است که با محوریت رقص سماع و با بهره‌گیری از بیتی از مولانا "وه وه که به دیدار تو چونم تشنه چندانکه ببینمت فزونم تشنه"، طراحی و بافته شده است. این اثر، تلفیقی از هنرهای گوناگون از جمله شعر، خوشنویسی، طراحی فرش و نقاشی انتزاعی را در خود جای داده است. در مرکز فرش، تصویر درویشی در حال سماع، در اوج چرخش و رهایی، به تصویر کشیده شده است. این تصویر، با خطوطی پویا و ریتمیک، حس حرکت و چرخش را به خوبی منتقل می‌کند. ابیاتی از شعر مولانا، به صورت خوشنویسی و کالیگرافی، با خطوطی هماهنگ با حرکت درویش، در سراسر فرش تنیده شده‌اند. زمینه فرش، با طرحی انتزاعی و نوگرا، فضایی عرفانی و روحانی را ایجاد کرده است. این تلفیق هوشمندانه، اثری چند لایه و پرمغز را به وجود آورده است که مخاطب را به تأمل و اندیشیدن در مفاهیم عمیق عشق، عرفان و رهایی دعوت می‌کند.

فرش هریس جلیلی یا فرش حاج جلیلی به گروهی از فرش‌های دستباف تبریز اطلاق می‌شود که در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی توسط استادکار و طراح فرش معروف تبریزی، حاج میرزا حسین جلیلی و پسرانش در کارگاه‌های قالی‌بافی تبریز تولید می‌شدند. این فرش‌ها به دلیل کیفیت بالا، طراحی منحصربه‌فرد و استفاده از رنگ‌های طبیعی، در زمان خود شهرت جهانی داشتند و امروزه نیز به عنوان آثار هنری ارزشمند شناخته می‌شوند.

ویژگی‌های فرش هریس جلیلی:

طراحی منحصربه‌فرد: فرش‌های هریس جلیلی به دلیل طراحی منحصربه‌فرد خود شناخته می‌شوند. حاج میرزا حسین جلیلی با استفاده از خلاقیت و نوآوری خود، طرح‌های جدید و زیبایی را در فرش‌های خود ایجاد می‌کرد که مورد توجه بسیاری از علاقه‌مندان به فرش قرار می‌گرفت.

 تحلیل ادبی شعر مولانا:

بیت "وه وه که به دیدار تو چونم تشنه چندانکه ببینمت فزونم تشنه" از مولانا، به زیبایی بیانگر شدت اشتیاق و عطش عاشق به دیدار معشوق است. این تشنگی، نه یک نیاز جسمانی، بلکه یک عطش روحی و معنوی است که با هر دیدار، نه تنها فروکش نمی‌کند، بلکه افزون‌تر می‌شود. واژه "وه وه" در ابتدای بیت، بیانگر شگفتی و حیرت عاشق از این حالت است. این بیت، به خوبی بیانگر مفهوم عشق عرفانی است که در آن، وصال ظاهری، نه پایان راه، بلکه آغازی برای اشتیاقی بیشتر است. این عشق، یک سیر صعودی بی‌پایان است که در آن، هر دیدار، عطشی فزاینده‌تر را به دنبال دارد. شعر مولانا، با زبانی ساده و در عین حال پر رمز و راز، عمیق‌ترین احساسات انسانی را بیان می‌کند و به همین دلیل، در طول قرون، مخاطبان بسیاری را مجذوب خود ساخته است.

وه وه که به دیدار تو چونم تشنه

چندانکه ببینمت فزونم تشنه

من بندهٔ آن دو لعل سیراب توام

عالم همه زانست به خونم تشنه

 تحلیل هنری فرش:

فرش مورد بررسی، از جنبه‌های مختلف هنری قابل تحلیل است:

• تصویر درویش در حال سماع: تصویر درویش در حال سماع، در مرکز فرش قرار گرفته و به عنوان نقطه کانونی اثر عمل می‌کند. خطوط پویا و ریتمیک این تصویر، حس حرکت و چرخش را به خوبی منتقل می‌کند و مخاطب را به همراهی با درویش در این حالت روحانی دعوت می‌کند. نحوه قرارگیری دست‌ها، پاها و دامن درویش، به گونه‌ای است که حس رهایی و بی‌خودی را القا می‌کند.
• خوشنویسی و کالیگرافی: ابیاتی از شعر مولانا، به صورت خوشنویسی و کالیگرافی، با خطوطی هماهنگ با حرکت درویش، در سراسر فرش تنیده شده‌اند. هنرمند با استفاده از خطوط متنوع و فرم‌های خلاقانه، به شعر، جلوه‌ای بصری بخشیده است. این خطوط، نه تنها به عنوان عنصری تزئینی، بلکه به عنوان بخشی از معنای شعر، عمل می‌کنند و به درک بهتر آن کمک می‌کنند. استفاده از کالیگرافی، که نوعی خوشنویسی مدرن است، به اثر، حالتی معاصر و نوگرا بخشیده است.
• بیابان و فنا: طرح سایه‌وار بیابان در زیر رقص سماع، می‌تواند نمادی از فنا و نیستی باشد. بیابان، با وسعت و سکوت خود، به انسان یادآوری می‌کند که در برابر عظمت هستی، هیچ نیست. این طرح، به نوعی، تواضع و تسلیم در برابر معشوق را نیز نشان می‌دهد.
• طراحی زمینه: زمینه فرش، با طرحی انتزاعی و نوگرا، فضایی عرفانی و روحانی را ایجاد کرده است. استفاده از رنگ‌های متنوع و هماهنگ، بافت‌های گوناگون و خطوط پویا، به زمینه فرش، عمق و جذابیت بصری بخشیده است. این طراحی، به خوبی با مضمون شعر و تصویر درویش هماهنگ است و فضایی مناسب برای بیان هنری فراهم کرده است.
• تلفیق شعر و تصویر: تلفیق شعر و تصویر در این فرش، یکی از ویژگی‌های برجسته آن است. هنرمند با انتخاب شعر مناسب و طراحی زمینه و خطوط خوشنویسی هماهنگ، توانسته است به خوبی این دو عنصر را با یکدیگر ترکیب کند. این تلفیق، اثری چند لایه و پرمغز را به وجود آورده است که مخاطب را به تأمل و اندیشیدن در مفاهیم عمیق انسانی و هنری دعوت می‌کند.
• استفاده از عناصر سنتی فرش ایرانی: با وجود طراحی مدرن و نوگرا، در این فرش، عناصری از فرش سنتی ایرانی نیز دیده می‌شود. استفاده از نقوش و طرح‌های سنتی در حاشیه فرش، به آن، هویتی ایرانی بخشیده است و ارتباط آن را با هنر دیرپای فرش ایرانی برقرار می‌کند. این تلفیق سنت و مدرنیته، یکی از ویژگی‌های مهم هنر معاصر ایران است.

 تحلیل فرهنگی فرش:

فرش مورد بررسی، از جنبه‌های مختلف فرهنگی نیز قابل تحلیل است:

• بازتاب فرهنگ عرفانی: رقص سماع، یکی از مهم‌ترین مظاهر فرهنگ عرفانی است که در آن، درویش با چرخش و حرکت، به نوعی از خودبیگانگی و اتصال به عالم بالا دست می‌یابد. این فرش، با به تصویر کشیدن این رقص، به نوعی بازتاب‌دهنده فرهنگ عرفانی ایران است.
• تأکید بر مفهوم عشق: شعر مولانا و تصویر درویش، هر دو بر مفهوم عشق تأکید دارند. این عشق، نه یک عشق زمینی و مادی، بلکه یک عشق الهی و معنوی است که در آن، عاشق، تمام وجود خود را در راه معشوق فدا می‌کند.
• طراحی بیابان: طرح سایه‌وار بیابان در زیر رقص سماع، عمق و معنای خاصی به اثر بخشیده است. این طرح، با خطوط و نقوش ساده و بی‌رنگ خود، به نوعی فنا و نیستی را در برابر عظمت عشق و دیدار نشان می‌دهد.
• تأثیرپذیری از هنر اسلامی: استفاده از خوشنویسی و طرح‌های انتزاعی، نشان از تأثیرپذیری این فرش از هنر اسلامی دارد. هنر اسلامی، همواره بر تجرید و انتزاع تأکید داشته و از تصویرسازی مستقیم پرهیز کرده است.

 بررسی ارتباط بین شعر و فرش:

ارتباط بین شعر و فرش در این اثر، بسیار عمیق و چند لایه است. شعر مولانا، با بیان اشتیاق و عطش عاشق به دیدار معشوق، مضمون اصلی اثر را تشکیل می‌دهد. تصویر درویش در حال سماع، این مضمون را به تصویر می‌کشد و به آن، جلوه‌ای بصری می‌بخشد. خطوط خوشنویسی نیز، با ریتم و پویایی خود، حس حرکت و چرخش را القا می‌کنند و با مضمون شعر هماهنگ هستند. به عبارت دیگر، فرش، نه تنها تصویری از شعر، بلکه تفسیری بصری از آن است.

 جایگاه اثر در هنر معاصر ایران:

این فرش، نمونه‌ای از هنر معاصر ایران است که با نگاهی نوآورانه به سنت‌ها، آثاری بدیع و خلاقانه خلق می‌کند. تلفیق هنرهای مختلف، استفاده از تکنیک‌های جدید، و پرداختن به موضوعات معاصر، از ویژگی‌های هنر معاصر ایران است که در این اثر نیز دیده می‌شود. این فرش، نشان می‌دهد که هنر سنتی فرش ایرانی، همچنان زنده و پویا است و می‌تواند با هنرهای دیگر ترکیب شود و آثاری جدید و جذاب خلق کند.

 تأثیر اثر بر مخاطب:

این فرش، با تلفیق شعر و تصویر، تأثیر عمیقی بر مخاطب می‌گذارد. شعر مولانا، با زبان ساده و روان خود، احساسات بسیاری از افراد را که با تجربه‌های مشابهی روبرو بوده‌اند، بازتاب می‌دهد. تصویر فرش نیز، با خطوط پویا و زمینه انتزاعی خود، این احساسات را تقویت می‌کند و به مخاطب، تجربه‌ای حسی و عاطفی عمیق‌تر ارائه می‌دهد.

نوآوری‌ها و ویژگی‌های خاص اثر:

• تلفیق موضوع عرفانی سماع با هنر فرش
• استفاده از شعر مولانا، شاعر بزرگ عرفانی ایران
• طراحی انتزاعی و نوگرا در زمینه فرش
• استفاده از کالیگرافی مدرن در کنار خوشنویسی سنتی
• ایجاد حس حرکت و پویایی در اثر با استفاده از خطوط و فرم‌ها

 بررسی عناصر بصری و نمادین:

• دایره: دایره، به عنوان فرم غالب در این فرش، نمادی از کمال، وحدت و بی‌نهایت است. چرخش درویش در سماع نیز در دایره انجام می‌شود و این دایره، نمادی از سفر روح به سوی کمال و اتحاد با منبع هستی است.
• طراحی بیابان: طرح سایه‌وار بیابان در زیر رقص سماع، عمق و معنای خاصی به اثر بخشیده است. این طرح، با خطوط و نقوش ساده و بی‌رنگ خود، به نوعی فنا و نیستی را در برابر عظمت عشق و دیدار نشان می‌دهد.
• رنگ‌ها: رنگ‌های به کار رفته در فرش، می‌توانند معانی نمادین داشته باشند. به عنوان مثال، رنگ آبی، نمادی از آسمان، معنویت و آرامش است، در حالی که رنگ قرمز، می‌تواند نمادی از عشق، شور و هیجان باشد. تحلیل دقیق رنگ‌های به کار رفته در فرش، می‌تواند به درک بهتر فضای کلی اثر کمک کند.
• خطوط: خطوط خوشنویسی و کالیگرافی، علاوه بر انتقال کلمات شعر، به عنوان عنصری بصری نیز عمل می‌کنند. خطوط منحنی و روان، حس حرکت و چرخش را القا می‌کنند، در حالی که خطوط شکسته و زاویه‌دار، می‌توانند حس تنش و پویایی را منتقل کنند.
• نقوش: نقوش سنتی به کار رفته در حاشیه فرش، می‌توانند نمادهایی از فرهنگ و هنر ایرانی باشند و به درک بهتر هویت ایرانی اثر کمک کنند. بررسی این نقوش و ارتباط آنها با مضمون کلی اثر، می‌تواند به تحلیل دقیق‌تر فرش کمک کند.

 تحلیل تکنیکی فرش:

برند فرش «چله» همواره به کیفیت مواد اولیه و دقت در بافت فرش‌های خود میکوشد . در فرایند تولید این اثر نیز از بهترین نوع نخ و تکنیک‌های بافت و رنگرزی همزمان نخ که به میلیون ها رنگ دسترسی بهتری میدهد و تکنولوژی روز از برند کلاریس سوید میباشد استفاده شده است. این امر، علاوه بر زیبایی ظاهری، به دوام و ماندگاری اثر نیز کمک می‌کند. نوع گره، ارتفاع نخ، و نرمی بافت پرداخت و دیگر ویژگی‌های فنی فرش، در کیفیت نهایی آن تأثیرگذار است که دوامی دو چندان از نخ های سنتی را دارد.

۶. تکنیک‌های نوگرایانه:

• استفاده از شعر مولانا: استفاده از شعر مولانا، که شاعری نامدار و شناخته شده در ادبیات فارسی است، به اثر، ارزش و اعتبار بیشتری بخشیده است. شعر مولانا، به دلیل مضامین عرفانی و عاشقانه خود، همواره مورد توجه بوده است و می‌تواند با مخاطبان مختلف در هر زمان و مکانی ارتباط برقرار کند.
• طراحی رقص سماع و بیابان: طراحی رقص سماع و بیابان، به صورت سایه‌وار و با استفاده از خطوط و نقوش ساده، به اثر حالتی خاص و مدرن بخشیده است. این طراحی، به نوعی، بیانگر تلاقی عشق و فنا، هستی و نیستی است.
• رنگ‌بندی ویژه: استفاده از رنگ‌های گرم و زنده در زمینه فرش و رنگ‌های سرد و خاموش در طرح بیابان، به تأثیرگذاری بیشتر اثر کمک کرده است. این رنگ‌بندی، به نوعی، تضاد و تعادل را در اثر نشان می‌دهد.
• تلفیق سنت و مدرنیته: تلفیق خوشنویسی سنتی با طراحی مدرن رقص سماع و بیابان، نشان از نوآوری و خلاقیت هنرمند دارد. این تلفیق، به ایجاد اثری منحصر به فرد و جذاب منجر شده است.

 تأثیرپذیری از سایر هنرها:

این فرش، علاوه بر تأثیرپذیری از شعر و خوشنویسی، می‌تواند تحت تأثیر سایر هنرها نیز باشد. به عنوان مثال، می‌توان تأثیر نقاشی مینیاتور، نگارگری و سایر هنرهای تجسمی را در طراحی و اجرای فرش مشاهده کرد. بررسی این تأثیرپذیری‌ها، به درک بهتر جایگاه فرش در میان سایر هنرها کمک می‌کند.

 بررسی ابعاد روانشناختی اثر:

این فرش، می‌تواند تأثیرات روانشناختی مختلفی بر مخاطب داشته باشد. تصویر درویش در حال سماع، می‌تواند حس آرامش، رهایی و اتصال به منبع هستی را در مخاطب ایجاد کند. شعر مولانا نیز، با بیان مفاهیم عمیق عشق و عرفان، می‌تواند به تأمل و خودشناسی مخاطب کمک کند.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری نهایی:

فرش خاص رقص سماع با شعری از مولانا، اثری چند وجهی و پرمغز است که با تلفیق هنرهای مختلف، تجربه‌ای حسی و عاطفی عمیق را برای مخاطب فراهم می‌کند. این اثر، نه تنها یک فرش زیبا و تزئینی، بلکه نمادی از فرهنگ غنی ایران و بیانگر مفاهیم عمیق عرفانی است. این فرش، با زبان هنر، داستانی از عشق، رهایی و جستجوی حقیقت را روایت می‌کند و مخاطب را به سفری در دنیای معنا و احساس دعوت می‌کند. این اثر، نمونه‌ای موفق از هنر معاصر ایران است که با نگاهی نوآورانه به سنت‌ها، آثاری بدیع و ماندگار خلق می‌کند.