تابلوی سماع حجاب‌ گشا رهایی از خویشتن در آغوش رقصِ حقیقت از گالری چارگوش مدل 2917

تفسیری جامع بر تابلوی نقاشیخط "سماعِ حجاب‌گشا": رهایی از خویشتن در آغوشِ رقصِ حقیقت

مقدمه: از طنینِ کلام حافظ تا رقصِ بی‌خویشتن در بومِ معنا

هنر نقاشیخط، با درآمیختن ظرافت خوشنویسی و پویایی نقاشی معاصر، بستری بی‌بدیل برای تجسم عوالم معنایی و عرفانی فراهم می‌آورد. این ژانر هنری، نه تنها به نمایش زیبایی‌های بصری می‌پردازد، بلکه با تلفیق فرم و محتوا، بیننده را به تأمل در مضامین عمیق انسانی و الهی دعوت می‌کند. در میان آثار بی‌شمار نقاشیخط، تابلویی که با الهام از بیت شورانگیز حافظ: "میانِ عاشق و معشوق هیچ حائل نیست / تو خود حجابِ خودی حافظ از میان برخیز" خلق شده و در آن، درویشی در حال سماع با دستانی بسته به تصویر کشیده شده است، نمونه‌ای درخشان از این هم‌نشینی هنرمندانه است. این اثر، نه تنها لطافت کلام را به تصویر می‌کشد، بلکه با فضاسازی خاص خود و چینش عناصر بصری، به بیان عمق عرفان، تسلیم، و رهایی از "خویشتن" برای رسیدن به وصال می‌پردازد.

شعر گرانقدر حافظ، که الهام‌بخش این تابلو است، چنین می‌گوید:

"میانِ عاشق و معشوق هیچ حائل نیست تو خود حجابِ خودی حافظ از میان برخیز"

این تابلو، درویشی را در حال رقص سماع به تصویر می‌کشد که پشت به تصویر دارد و از بالا به پایین در کادر نمایش داده شده است، رو به آسمان. خوشنویسی شعر حافظ به صورت استادانه بر روی لباس و بدن درویش نوشته شده و دستان درویش در آغوش قرار دارد که نشانه‌ی تسلیم است. این شرح جامع، کوششی است برای غواصی در لایه‌های هنری، ادبی، مفهومی و فلسفی این اثر، تا از رازهای نهفته در مفهوم حجابِ خویشتن، اهمیت تسلیم در طریق عشق، و رسیدن به وحدت با معشوق ازلی، پرده برداشته شود.

شما میتوانید تیشرت این محصول با تیشرت شعر حافظ را از اینجا تهیه کنید 

بخش اول: در بیکران کلام حافظ - حجابِ خود و راهِ وصال

برای ورود به جهان این تابلوی هنری، ضروری است ابتدا به کالبدشکافی بیت انتخاب شده بپردازیم؛ بیتی که در اوج سادگی، عمق فلسفه‌ی عرفانی را بیان می‌کند:

۱. "میانِ عاشق و معشوق هیچ حائل نیست"

• عاشق و معشوق: در عرفان، این دو مفهوم، به ترتیب به سالک (انسان جوینده‌ی حق) و حق تعالی (ذات الهی) اشاره دارند.

• هیچ حائل نیست: این بخش، بیانگر این حقیقت بنیادین در عرفان است که فاصله‌ای حقیقی میان خداوند و بنده وجود ندارد. حجاب‌ها و جدایی‌ها، همه ظاهری و ساخته‌ی ذهن و نفس انسان هستند. ذات حق، همواره حاضر و بی‌نیاز از واسطه است. این جمله، اوج وحدت وجود را بیان می‌کند.

۲. "تو خود حجابِ خودی حافظ از میان برخیز"

• تو خود حجابِ خودی: این مصرع، نقطه‌ی عطف و هسته‌ی مرکزی پیام بیت است. حافظ به "دل" یا "نفس" خود و در واقع به هر انسانی خطاب می‌کند و می‌فرماید که تنها مانع رسیدن به وصال و شهود حق، "خودیت" و "منیت" انسان است. این "خود" شامل:

  • خودبینی و خودخواهی: دلبستگی به نفس اماره و تعلقات مادی.

  • دانسته‌ها و پندارها: حجاب علم و عقل جزئی که مانع از شهود حقیقت می‌شوند.

  • غرور و کبر: صفات منفی که انسان را از ذات حق دور می‌سازند.

  • دوگانگی و جدایی پنداری: باور به جدایی عاشق از معشوق.

• حافظ از میان برخیز: این بخش، راه حل و نسخه‌ی رهایی را ارائه می‌دهد. "برخاستن از میان" به معنای:

  • فنا شدن در معشوق: از بین بردن "خودیت" و "فانی شدن" در ذات حق.

  • ترک منیت و خودخواهی: رها کردن تعلقات نفسانی.

  • وصال و شهود: با کنار رفتن "خود"، راه برای وصال و شهود حقیقت باز می‌شود.

• مفهوم کلی: این بیت، تأکید می‌کند که وصال با حق، نیازی به واسطه یا گذر از موانع بیرونی ندارد؛ تنها مانع، وجود خود ماست. با رها کردن خودیت و منیت، انسان به وحدت با معشوق ازلی دست می‌یابد. این شعر، بستر عرفانی و فلسفی تابلوی "سماع حجاب‌گشا" است.

بخش دوم: کالبد هنری تابلو – رقصِ بی‌خویشتن در آغوشِ کلام

تابلوی "سماع حجاب‌گشا"، با الهام از این بیت عمیق، به تجسمی بصری از مفاهیم عرفانیِ فنا، تسلیم و وحدت پرداخته است:

۱. درویش در حال رقص سماع:

• درویش: نمادی از سالک طریق حق، عارف، و جستجوگر حقیقت. درویشی، نشانه‌ی فقر الی‌الله و بی‌نیازی از دنیاست.

• رقص سماع: رقص سماع، یک آیین عرفانی است که در آن، صوفی با حرکات موزون و چرخشی، به حالت بی‌خودی و فنا در می‌آید. این رقص، نمادی از:

  • سیر و سلوک: حرکت مداوم سالک به سوی حق.

  • فنا در عشق الهی: چرخیدن و بی‌تابی، نمادی از فانی شدن در معشوق.

  • فراگیرندگی هستی: چرخش درویش، نمادی از چرخش افلاک و هستی است که همواره در حال ذکر حق هستند.

  • رهایی از خود: حالت بی‌خودی در سماع، به معنای رها کردن "خویشتن" است.

۲. دستان درویش در آغوش (به هم فشرده):

• این ژست، اوج "تسلیم" را بیان می‌کند. در سماع معمولاً یک دست به سوی آسمان و یک دست به سوی زمین است، اما در اینجا، دستان در آغوش به معنای:

  • تسلیم مطلق به اراده‌ی حق: رها کردن هرگونه خواست و اراده‌ی شخصی.

  • جمع کردن خویشتن: دستان در آغوش، می‌تواند نمادی از جمع کردن تمام وجود و تمرکز بر ذات معشوق باشد.

  • نفیِ عملِ دنیوی: رها کردن عمل و حرکت در دنیای مادی و تمرکز بر درون.

  • پناه بردن به خودِ حق: جایی که دیگر نیازی به درخواست از بیرون نیست، چرا که خودِ حق پناهگاه است. این حالت، مکمل مفهوم "از میان برخیز" است.

۳. پشت به تصویر و رو به آسمان:

• پشت به تصویر: این زاویه دید، نشان می‌دهد که درویش، از دنیای مادی و ظاهری روی برگردانده است. او دیگر به "اینجا" تعلق ندارد.

• رو به آسمان: این جهت‌گیری، نمادی از جهت‌گیری سالک به سوی عالم بالا، عالم معنا، و ذات حق است. او در حال عروج روحانی است. این حالت، هم راستا با مفهوم "هیچ حائل نیست" است.

۴. خوشنویسی شعر حافظ بر روی لباس و بدن درویش:

• خوشنویسی بر بدن/لباس: این جنبه‌ی هنری، بسیار قدرتمند و نمادین است:

  • فنای در کلام الهی: کلام حق (در اینجا شعر حافظ که حامل پیام الهی است) آنچنان بر وجود درویش مستولی شده که گویی بر جسم و روح او نقش بسته است. این فنا در کلام و معنا را نشان می‌دهد.

  • جریان معنویت در وجود: شعر، به مثابه‌ی روح در بدن درویش جاری است.

  • حجاب‌گشایی: کلمات شعر که خود حاوی پیام حجاب‌گشایی هستند، بر روی درویش نقش بسته‌اند تا نشان دهند او در حال کنار زدن حجاب خویش است.

• شعر استادانه: اجرای استادانه‌ی خط، به ارزش هنری و معنوی تابلو می‌افزاید.

۵. دامن درویش تمام کادر را فرا گرفته و نقاشی از بالا طراحی شده است:

• دامن فراگیر: دامن پرچین و گسترده‌ی درویش در سماع، نمادی از:

  • گستردگی وجود: فراگیرندگی روح سالک در هستی.

  • رقص بی‌انتها: حرکت دائمی و بی‌انقطاع در راه حق.

  • فنا در معشوق: حل شدن وجود سالک در ذات معشوق تا حدی که تمام کادر را پر می‌کند.

• نقاشی از بالا: این زاویه دید، به بیننده حسی از علو و نگاهی از بالا به عالم انسانی می‌بخشد. گویی بیننده از مقام بالاتری نظاره‌گر رقص و سیر و سلوک درویش است. این حالت، حس قدسی بودن و ارتباط با عالم بالا را تقویت می‌کند.

بخش سوم: تحلیل هنری-مفهومی – رقصِ رهایی از "خود" در محضر "او"

این تابلو با تلفیق بی‌نظیر فرم و محتوا، بیانگر مفاهیم پیچیده‌ای است:

۱. تجسم "حجابِ خود":

• درویش، با تمام وجود خود (جسم و لباس که کلام بر آن نقش بسته) در حال کنار زدن حجاب خویش است. این "خود"ی که حافظ از آن می‌گوید، نه تنها در ذهن، بل‌که در وجود فیزیکی انسان نیز ریشه دارد.

۲. مسیر رهایی از طریق فنا:

• رقص سماع و دستانی که در آغوش گرفته شده‌اند، نشان می‌دهند که مسیر رهایی و رسیدن به وصال، از طریق فنا در عشق الهی، تسلیم مطلق، و کنار گذاشتن "منیت" ممکن است. درویش با هر چرخش و هر حرکت، لایه‌ای از "خود" را می‌ریزد.

۳. پیوند کلام و عمل:

• خوشنویسی شعر بر بدن درویش، به زیبایی پیوند ناگسستنی میان "کلام الهی" (شعر حافظ به مثابه‌ی وحی درونی) و "عمل عارفانه" (سماع و تسلیم) را نشان می‌دهد. کلام، نه تنها برای خواندن، بل‌که برای زندگی کردن است.

۴. غرق شدن در معشوق:

• حالت کلی تابلو، حس غرق شدن در عالم معنا را القا می‌کند. دامن فراگیر درویش، نمادی از گسترش وجود سالک در بیکرانه‌ی هستی و محو شدن در ذات معشوق است.

۵. سادگی و عمق:

• با وجود سادگی در نمایش فیگور درویش (پشت به تصویر)، تابلو دارای عمق مفهومی بسیار بالایی است که از قدرت کلام حافظ و نمادهای عرفانی نشأت می‌گیرد.

۶. حرکت به سوی الوهیت:

• جهت‌گیری درویش رو به آسمان، نشان‌دهنده‌ی میل ذاتی انسان به سوی الوهیت و عروج روحانی است.

بخش چهارم: لایه‌های فلسفی و عرفانی – از نفس تا ذات مطلق

این تابلو، مفاهیم عمیق فلسفی و عرفانی را به زبانی بصری بیان می‌کند و می‌تواند مراحل مختلفی از سیر و سلوک عارفانه را تداعی کند:

۱. وحدت وجود:

• تأکید شعر بر "هیچ حائل نیست" و تجسم بصری آن در رقص سماع، اوج مفهوم وحدت وجود را بیان می‌کند؛ اینکه خداوند در تمام هستی جاری است و جدایی تنها یک توهم است.

۲. نقش خودیت و منیت (حجاب اکبر):

• این تابلو به صورت هنرمندانه‌ای، مانع اصلی وصال را "خودیت" انسان معرفی می‌کند. همانطور که درویش با دستانی بسته و پشت به دنیا، به سمت آسمان می‌چرخد، نشان می‌دهد که تنها با کنار گذاشتن "من" است که "او" متجلی می‌شود.

۳. سلوک عملی و فنا:

• سماع، یک شیوه‌ی عملی برای رسیدن به فناست. تابلو، این سیر و سلوک عملی را به زیبایی به تصویر می‌کشد. هر چرخش، گامی در جهت فنای نفس و بقا در حق است.

۴. تسلیم و رضا:

• دستان بسته و در آغوش، اوج مقام تسلیم و رضا را نشان می‌دهد؛ جایی که سالک از هرگونه خواست و اراده‌ی شخصی دست می‌کشد و خود را به اراده‌ی حق می‌سپارد.

۵. حضور و غیبت (تجلی و بطون):

• درویش پشت به تصویر، نمادی از غیبت از عالم ظاهر و حضور در عالم باطن است. این حالت، به معنای رسیدن به تجلیات باطنی است.

۶. از خود برآمدن و به حق رسیدن:

• پیام نهایی تابلو، "برخاستن از خویشتن" برای رسیدن به "حقیقت" است. این همان جوهره‌ی سیر و سلوک عرفانی است که حافظ به آن اشاره می‌کند.

بخش پنجم: ابعاد زیبایی‌شناختی و کاربردی - از بوم تا فضای خانه

این تابلوی نقاشیخط، علاوه بر مفاهیم عمیق، دارای ارزش‌های زیبایی‌شناختی و کاربردی نیز هست:

۱. ترکیب‌بندی پویا و عمودی:

• طراحی از بالا به پایین و فیگور عمودی درویش، به تابلو حسی از عروج و شکوه می‌بخشد. این ترکیب‌بندی، چشم را به سمت بالا و به سوی آسمان هدایت می‌کند که با مفهوم سیر و سلوک همخوانی دارد. این تابلو، برای دیوارهای بلند و فضاهای عمودی مناسب است.

۲. هارمونی رنگ‌ها و بافت‌ها:

• (با توجه به تصویر TEMP SEFID 2917.2.jpg) استفاده از رنگ‌های گرم و خاکستری در زمینه، و برجسته کردن خوشنویسی با رنگ‌های طلایی و سفید، هارمونی دلنشینی را ایجاد کرده است. رنگ‌های زمینه می‌توانند نمادی از جهان مادی باشند که در حال محو شدن است و رنگ‌های روشن و طلایی، نمادی از نور حقیقت.

۳. ایجاد فضای معنوی و آرامش‌بخش:

• این تابلو، با مضمون عرفانی و ترکیب بصری خود، فضایی عمیقاً معنوی، آرام و تأمل‌برانگیز در هر فضایی، به ویژه در منزل یا فضاهای فرهنگی، ایجاد می‌کند. این اثر می‌تواند محلی برای مدیتیشن و درون‌نگری باشد.

• تنوع در دکوراسیون: با وجود ریشه‌های سنتی درویش و خوشنویسی، اجرای مدرن و آبسترکت تابلو، آن را برای دکوراسیون‌های متنوع، از سنتی تا مدرن، مناسب می‌سازد.

۴. نقش آموزشی و الهام‌بخش:

• این تابلو، می‌تواند به عنوان یک منبع الهام و یادآور برای مفاهیم عمیق عرفانی حافظ عمل کند و بیننده را به سوی تفکر در ماهیت هستی، حجاب خویشتن، و مسیر رهایی سوق دهد.

۵. هنر به مثابه‌ی زبان مشترک:

• تلفیق نقاشی، خوشنویسی و مفاهیم عرفانی جهانی، این تابلو را به اثری تبدیل می‌کند که نه تنها برای مخاطبان ایرانی، بل‌که برای تمامی علاقه‌مندان به هنر و معنویت در سراسر جهان جذاب است و به عنوان یک زبان مشترک عمل می‌کند.

نتیجه‌گیری: تابلویی از جنسِ رهایی و وصال

تابلوی نقاشیخط "سماع حجاب‌گشا"، اثری فاخر و پرمعناست که با تلفیق هنر سنتی خوشنویسی و نقاشی معاصر، به بیانیه‌ای قدرتمند از اوج عرفان حافظ تبدیل شده است. این تابلو، با بهره‌گیری هوشمندانه از فیگور درویش در حال سماع، دستان در آغوش، و خوشنویسی شعر بر بدن او، نه تنها یک اثر هنری زیبا، بل‌که یک تجسم بصری از مسیر رهایی انسان از "حجاب خود" و رسیدن به وصال معشوق ازلی است.

این تابلو، بیش از یک قطعه هنری، آینه‌ای بازتاب‌دهنده‌ی این حقیقت است که تنها مانع وصال با حقیقت، خودِ ما هستیم و با کنار گذاشتن "منیت"، راه برای شهود و درک بیکرانه‌ی وجود الهی باز می‌شود. این اثر، گواهی است بر این حقیقت که شعر حافظ، هنوز هم در کالبد هنر معاصر، جلوه‌گر می‌شود و به هر خانه‌ای که در آن قرار گیرد، حسی از آرامش، تأمل و عمق معنوی را هدیه می‌دهد.

 

مجموعه تابلوهای گالری چارگوش با بیش از یک دهه خلق آثار هنری تلاشی است برای ارتقای زبان بیان هنر ایران زمین. این آثار دارای فضا سازی های عمیق و مجموعه بسیار گسترده ای از طرح های زیبای مفهومی و اورینتال فارسی با الهام از سروده های اساطیر ادبی ایران زمین، تلفیقی از عشق و فضای لامتنهیست از نور بسوی زیبایی ... این آثار با تکنیک دیجیتال طراحی و با چاپ بسیار نفیس پنجره ای متفاوت از انتخاب طرح و هنر پارسی را به مردم هنردوست ایران زمین تقدیم نموده اند.